Το παιδικό ιχνογράφημα

“Το παιδί που ζωγραφίζει πηγαίνει κατευθείαν στο θέμα. Ακολουθεί την προοπτική της καρδιάς που έλκει αυτό που δεν είναι, για να δει καλύτερα τι είναι” Κρίστιαν Μπόμπιν Τα μικρά παιδιά ζωγραφίζουν χωρίς περιορισμούς. Χωρίς πεποιθήσεις κατωτερότητας. Χωρίς κατάκριση αν δεν πέτυχαν οι πιέτες στη φούστα της μαμάς ή όταν το αεροπλάνο που πετά στον αέρα μπατάρει από τη μια πλευρά.

Ζωγραφίζουν και αγαπάνε να πειραματίζονται, με αυθορμητισμό και φρεσκάδα, συχνά χωρίς στερεότυπα αρτιότητας. Αλλά κι αν αναζητούν την αρτιότητα, συνήθως αυτή δεν συμπίπτει πουθενά με την αρτιότητα που επιθυμούν οι ενήλικοι. Το σύμπαν τους στο χαρτί είναι πολύ πλούσιο και ό,τι εκφράζεται, ακόμα και σε μια ζωγραφιά απλοϊκή, ακόμα πλουσιότερο. Το χαρτί είναι ο χώρος που κινούνται στην καθημερινότητά τους. Μέσα σε αυτόν τον χώρο τίθενται σαν σε θεατρική παράσταση όσα λαμβάνουν χώρα σε αυτήν την καθημερινότητα, εκείνα με τα οποία ο ψυχισμός τους συνδέεται περισσότερο είτε στο θετικό είτε στο αρνητικό.

Σε ηλικία 1 έτους το παιδί μπορεί να κάνει στοιχειώδεις μόνο σχεδιασμούς. Στα 3-4 έτη αυτή η ικανότητα έχει εξελιχθεί όμως τις περισσότερες φορές το θέμα της ζωγραφιάς δεν είναι αυτό που εκφράζεται. Το παιδί δεν ξέρει ακριβώς τι ζωγραφίζει. Σε αυτήν τη φάση αρχίζει να φτιάχνει και φιγουρίτσες που μοιάζουν ανθρώπινες.

Στο διάστημα 4-7 ετών το παιδί αρχίζει να εντάσσει και τα χρώματα στις δημιουργίες του. Αυτά δεν συμπίπτουν ακριβώς με την πραγματικότητα. Άλλωστε δε ζωγραφίζει αυτό που βλέπει αλλά αυτό που ξέρει. Επίσης δεν υπάρχουν κανόνες προοπτικής. Από την ηλικία των 8 ετών και μετά μπορεί το παιδί να φτιάξει αυτό που βλέπει. Εκεί είναι που προσέχουμε μήπως αποθαρρυνθεί από τυχόν αστοχίες στη ζωγραφιά, αν για παράδειγμα νοιώσει ότι δεν τα καταφέρνει.

Με τη ζωγραφική αναπτύσσεται και εξελίσσεται η απτική αντίληψη, ο τρόπος με τον οποίο το παιδί αναγνωρίζει και χρησιμοποιεί τα υλικά. Επίσης αναπτύσσεται η ικανότητα αντίληψης του χώρου. Επιπλέον αναπτύσσονται γνωστικές δεξιότητες αφού μέσα από το σχέδιο μπορούν να εκφραστούν συναισθήματα και ό,τι μπορεί να διερευνηθεί εξωτερικά και εσωτερικά. Τέλος αναπτύσσονται κινητικές δεξιότητες. Το παιδί ελέγχει το χέρι του και τον τρόπο που το χρησιμοποιεί όταν ζωγραφίζει και ταυτόχρονα προετοιμάζεται για τη διαδικασία εκμάθησης της γραφής. Μέσα από όλο αυτό ενισχύεται η εστίαση, η παρατηρητικότητα, η προσοχή και η η ακρίβεια.

Αναφορικά με τη μελέτη της προσωπικότητας του παιδιού, είναι αποκαλυπτικά όλα όσα κάνει ή δεν κάνει κατά τη διάρκεια της σχεδίασης, όλα όσα επιλέγει και ο τρόπος που τα επιλέγει. Για παράδειγμα, η επιλογή ενός μεγάλου χαρτιού μπορεί να υποδηλώνει έναν χαρακτήρα που χρειάζεται χώρο, δυναμικό και κυριαρχικό. Η επιλογή μεσαίου χαρτιού σε μέγεθος μπορεί να δείχνει την ικανότητα του παιδιού να είναι ευέλικτο και να σέβεται τους άλλους.

Σχετικά με τα χρώματα, το μπλε μπορεί να δηλώνει βάθος συναισθημάτων, όμως ίσως να εκφράζει και ατολμία. Το κόκκινο μπορεί να δηλώνει αυτοπεποίθηση αλλά και επιθετικότητα. Το κίτρινο είναι το χρώμα της περιέργειας και της χαράς, το πράσινο της ηρεμίας αλλά και της τεμπελιάς. Το μωβ μπορεί να δηλώνει διαίσθηση και προσωπική επιτυχία, αλλά μπορεί να εκφράζει και μελαγχολία, κλείσιμο στον εαυτό.

Όλα αυτά τα “μπορεί” που αναφέρουμε δηλώνουν το γεγονός πως δεν υφίσταται ποτέ μία ερμηνεία και πως ο αποσυμβολισμός της παιδικής ζωγραφιάς δεν γίνεται μονοδιάστατα, βάζοντας σε στήλες τα χαρακτηριστικά και κοιτώντας τα μεμονωμένα. Κάθε χαρακτηριστικό συνυπάρχει με άλλα και ερμηνεύεται στη βάση του συνδυασμού τους. Μια φιγούρα μεγάλη για παράδειγμα, σε κόκκινο χρώμα, στρυμωγμένη σε ένα χαρτί όπου καλά-καλά δε χωρά, μας δείχνει ένα παιδί θυμωμένο αφού έχει πολλή ενέργεια, όμως δεν έχει χώρο και τρόπο να την εκφράσει και αναζητά διέξοδο.

Η ίδια φιγούρα ενταγμένη μέσα σε άλλες φιγούρες ίδιων διαστάσεων, με απλό και συνάμα σταθερό στήσιμο, μας δείχνει ένα παιδί με θάρρος, που ξέρει να είναι δυναμικό όταν χρειάζεται και που εκφράζει τον δυναμισμό του με ισορροπία και άνεση. “Έβαλα όλη μου τη ζωή για να ξέρω πώς να ζωγραφίζω σαν παιδί” Πάμπλο Πικάσο